Humanizm jako realizm. Trzy szkice wokół myśli Paula Elmera More’a i Irvinga Babbitta

Każdego, kto sięgnie po „Humanizm jako realizm”, czeka fascynująca wędrówka po tropach założeń nowoczesności. I to w nie byle jakim towarzystwie! Życie Paula Elmera More’a i Irvinga Babbitta przypadło na czasy, które zadecydowały o obliczu naszej epoki. U progu XX stulecia świat kroczył ścieżką postępu naukowo-technicznego i duchowej emancypacji. Wizjonerzy, rewolucjoniści i reformatorzy na różne sposoby głosili wiarę w to, że ludzkość – dzięki poznaniu sekretów przyrody, obaleniu religijnych przesądów i realizacji śmiałych projektów politycznych czy nawet artystycznych – już wkrótce zjednoczy się ponad podziałami, by cieszyć się wiecznym pokojem i nieznaną dotąd swobodą egzystencji. Paul Elmer More i Irving Babbitt wystąpili z krytyką wiodących tendencji epoki. Przypominali, że ideały należy sądzić po owocach. Poszukiwali odpowiedzi na pytanie o to, dlaczego chęć naprawy świata i „wyzwolenia” ludzkości łatwo obraca się w coś przeciwnego, a rzeczywisty koszmar nader często okazuje się być produktem długo śnionych snów o raju na ziemi. Na kartach swojej książki dr Paweł Armada wprowadza czytelnika w dotychczas właściwie nieznane w Polsce dzieło More’a i Babbitta. Co więcej, stawia tezę, że ich sposób widzenia rzeczywistości można i należy stosować tu i teraz. Zaprasza do myślenia na serio i proponuje przygodę intelektualną o tyle może niebezpieczną, o ile najważniejsze złudzenia, które musimy przezwyciężyć, by rozumieć nasze czasy, to właśnie te, które z chęcią żywimy na własny temat.

NIEZGODA NA NIEMYŚLENIE

Żyjemy w trudnych czasach. Być może nie wszyscy to widzą, ale ci, którzy widzą, mogą mieć wiele pytań. Zadaliby je, gdyby mogli sądzić, że dowiedzą się czegoś istotnego o sobie i o świecie. Jednak dzisiejsze czasy właśnie dlatego są trudne, że mało kto odpowiada z sensem.

Jedno jest pewne – wątpliwości na temat cywilizacji nieuchronnie zmierzają do pytań na temat zdolności do koncentracji. Czy nie jest tak, że owa zdolność czyni nas ludźmi – po prostu? I że nasze człowieczeństwo zależy od tego, w jaki sposób potrafimy z niej korzystać? Od tego, ściślej biorąc, czy umiemy rozwijać tę naszą zdolność, zachowując jednocześnie świadomość swoich ograniczeń? Świadomość tego, że nie mamy dość czasu i energii, by zajmować się wszystkim?

Oczywiście nie jest tak, że nic do nas nie dociera. Przeciwnie. Jesteśmy wręcz zatopieni w informacyjnej galarecie. Z każdej strony lepią się do nas jakieś dane, bulgoczą czyjeś poglądy; ściekają obrazy, toną słowa. Ileż to „narracji”, „stylów życia”, „dzieł sztuki” i „odkryć nauki” zapełniło przestrzenie naszych pragnień i ambicji! Ileż wkoło zdefiniowanych możliwości! Ileż „wiedzy”! A przy tym wrażenie, jakbyśmy stracili powody do myślenia i dociekania: co robić ze swoim życiem, do czego zmierzać, z kim się zderzać, czym się kierować, przed czym chować... Jak gdyby przeznaczeniem każdego było: wybrać coś dla siebie – z ogólnodostępnej oferty; coś, co zapewni jemu albo jej – satysfakcję. Jak gdyby wszelka satysfakcja nie była czymś chwilowym i w gruncie rzeczy pozornym. Jak gdyby, koniec końców, nie łączyło nas (ludzi) nic ponad wspólne zakupy. Jak gdyby nie było śmierci...

Wiele się zmieniło w ciągu ostatnich dwóch lat. Acz, wbrew pozorom, nie spadło na nas nic naprawdę nowego. Za to bardziej niż kiedykolwiek przeżywamy skutki procesów zachodzących w świecie od bardzo dawna. Można więc powiedzieć, że obecny czas jest czasem ujawnienia. I że jest to najlepszy moment do obserwacji i wyciągania wniosków.

Paweł Armada (1981) - doktor nauk humanistycznych w zakresie nauk o polityce (Uniwersytet Jagielloński, 2009), badacz historii idei, autor m.in. Szkoły myślenia politycznego Leo Straussa (2012) i Humanizmu jako realizmu (2019).

Pozdrowienia z Popielnika albo autorski przewodnik po Pomorzu Tylnym

Na tak zwanych Ziemiach Odzyskanych nie brakuje krain przez literaturę polską nieodkrytych. Debiut Stanisława Butowskiego to pionierska ekspedycja – powieść, która aktem symbolicznej kartografii wypełnia jedną z białych plam na mapie naszej wyobraźni.

Miasteczko Popielnik na Pomorzu Tylnym. „Niemcy nie robili sobie złudzeń. »Arsch der Welt«, tak mówili o tych okolicach”. Wojciech, młody „archeolog ducha”, wyrusza w rodzinne strony, by oswoić swą małą ojczyznę. Czy odnajdzie ścieżkę łączącą przeszłość, o której nie ma komu pamiętać, z teraźniejszością, która nie zna samej siebie? A może trafi w ślepy zaułek, z którego wydostać się można tylko prawdziwym zmyśleniem?

Stanisław Butowski (1990) Z wykształcenia językoznawca, pracuje jako tłumacz i akademik. Po dyletancku uprawia muzykę, filozofię i badania nad pismem. Wychował się i mieszka w Warszawie, emocjonalnie związany z „Pomorzem Tylnym”. Dobrze czuje się na uboczu. Prowadzi bloga literackiego pod nazwą „Butowski, jak buty” w serwisach Facebook i Tumblr.

Świadomy dyskomfort czyli rzecz o tym, że umysł rezygnuje dużo wcześniej niż ciało

Siła mentalna kształtuje się w mrocznych czasach. Musisz walczyć, gdy czujesz, że już przegrałeś. Lekcje, jakie odebraliśmy na polu bitwy, mają ogromne znaczenie w świecie biznesu. Tu małe wyjaśnienie: podpisanie umowy z nowym klientem nie jest kwestią życia lub śmierci. Błąd popełniony w sali konferencyjnej nie będzie miał skutków w polityce zagranicznej. Nie oznacza to jednak, że doświadczenia z pogranicza życia i śmierci nie mogą nas nauczyć, jak być lepszym handlowcem, agentem ubezpieczeniowym czy przywódcą. Lepszym rodzicem, małżonkiem, przyjacielem, coachem, członkiem społeczeństwa.

Co cię powstrzymuje? Strach. Strach zabija więcej marzeń, niż zdoła ich zniszczyć jakakolwiek porażka. Świadomy dyskomfort buduje silnych ludzi.

* * *

Lubię czuć się niekomfortowo. Lubię oswajać się z dyskomfortem – gdy przesuwam granice i obserwuję reakcje ludzi, którzy byli tu przede mną i nie chcieli tego zrobić. LeBron James

Odnajdujemy komfort wśród tych, którzy się z nami zgadzają – i rozwój wśród tych, którzy tego nie robią. Frank A. Clark

To nie pora na spokój i wygodę. To pora, by się odważyć i przetrwać. Winston Churchill

Wyjdź ze swojej strefy komfortu. Możesz rozwijać się tylko wtedy, gdy próbując czegoś nowego, czujesz się dziwnie i nieswojo. Brian Tracy

Życie zaczyna się na końcu twojej strefy komfortu. Jeśli więc czujesz się teraz niekomfortowo, wiedz, że zmiana, która ma właśnie miejsce w twoim życiu, jest początkiem, nie końcem. Neale Donald Walsch

Wiedzieć, a widzieć – to duża różnica.

Lina Gustafsson zatrudniła się w ubojni świń jako weterynarz. Przez 90 dni stawiała się do pracy, w której każdego dnia przywożono transporty trzody. Jej zadaniem było sprawdzenie stanu zdrowia każdej świni, a po uboju stanu tuszy.

Na pozór całość wygląda względnie dobrze. Są procedury. Jest komunikacja. Są osoby odpowiadające za dobrostan, za jakość, za inspekcje i kontrole. Wszyscy, którzy zajmują się zwierzętami, mają odpowiednie kwalifikacje i certyfikaty. Kilku weterynarzy w niebieskich kaskach codziennie nadzoruje wszystkie czynności. Ale cała reszta, o której nie rozmawiamy?

Wyjątkowy reportaż, jakiego jeszcze nie było!

Nie ocenia! Nie przekonuje! Nie nagina rzeczywistości!

Dlaczego więc jest tak przerażający?

Napisana ponad czterdzieści lat temu rozprawa o pieniądzach i wolności osobistej, która dziś inspiruje miłośników kryptowalut na całym świecie.

Pierwszy polski przekład pracy Friedricha Augusta von Hayeka opublikowanej pierwotnie w 1976 i 1978 (wersja poszerzona) roku przez londyński Institute of Economic Affairs. Autor przedstawia koncepcję zniesienia rządowego monopolu na emisję pieniądza oraz kreśli wizję spontanicznego ładu ekonomicznego, w którym wiele równoległych walut emitowanych przez prywatne, nastawione na zysk podmioty konkuruje o względy użytkowników. Dowodzi, że implementacja jego projektu mogłaby nie tylko stworzyć stabilny system walutowy, lecz także przyczynić się do zabezpieczenia ludzkiej wolności przed tyrańskimi zakusami rządów.

Polskie wydanie otwiera wprowadzenie Jakuba Chmielniaka.

Pierwsze polskie wydanie książki Mojżesza Hessa – prekursora syjonizmu.

To on „nawrócił” Karola Marksa na komunizm.

Święta historia ludzkości to książka sięgająca swymi korzeniami rewolucji francuskiej, która rozpoczęła emancypację grup społecznych, wcześniej pozbawionych władzy. Wśród nich znalazły się także społeczności żydowskie. Wielki proces transformacji społecznej stworzy znaną nam dziś „kwestię żydowską”, czyli pytanie o miejsce Żydów w nowoczesnych społeczeństwach.

Liberalizm, socjalizm i syjonizm to trzy próby rozwiązania tej kwestii, które wyszły z kręgów żydowskich. Wywodzący się z nich Mojżesz Hess jako jeden z pierwszych uznał, że liberalizm tej kwestii nie rozwiąże. W połowie XIX wieku, w czasie narodzin nowoczesnych nacjonalizmów uzna, że również komunizm nie odegra tej roli.

W pierwszej pracy Mojżesza Hessa - Święta historia ludzkości - widać już zalążki przyszłej idei syjonistycznej.

Historia nie uczy nas, co mamy robić, lecz czego unikać.

A w najdalszej przyszłości, kiedy coś takiego się zdarzy, wówczas nie pojawi się już żadne nowe prawo, lecz ludzkość będzie wewnętrznie zjednoczona, a na zewnątrz równa – uświadomione w pełni Prawo Boże żyć będzie w każdym jej członku. Tylko bowiem dopóty, dopóki ludzie czują potrzebę zewnętrznego bogacenia się, niezbędne są prawa zewnętrzne. – A jak istniały czasy, kiedy człowiek, dziecko jeszcze, nie miał potrzeb różnych od zaspokajanych przez naturę, tak i nadejdą podobne czasy, kiedy człowiek, który stał się starcem, nie zażyczy sobie niczego ponad to, co mu natychmiast może też dostarczyć jego działalność o charakterze sztuki.

Moses Hess (ur. 21 czerwca 1812 w Bonn, zm. 6 kwietnia 1875 w Paryżu) niemiecki pisarz i filozof żydowskiego pochodzenia, ideolog ruchu socjalistycznego w Europie. Prekursor syjonizmu i ojciec syjonizmu socjalistycznego.

Nieznana kometa wleciała do Drogi Mlecznej i omiotła układ słoneczny burzą intergalaktycznego pyłu. Między Wenus a Ziemią uformowała się chmura nazwana Choprą, która skąpała ziemskie noce w fioletowym świetle, zmieniając wygląd nieba znany od początku dziejów.

Wiosną 2018 roku tłum wstrzymał oddech, gdy wahadłowiec Jan Hus 1 wystrzelił w górę, aby zbadać to tajemnicze zjawisko. Na pokładzie ważącego miliony kilogramów statku znajdował się jeden człowiek. Odbył podróż, która miała zmienić losy ludzkości, a zmieniła cały jego świat…

Nazywam się Jakub Procházka. To pospolite nazwisko. Rodzice pragnęli dla mnie prostego życia w służbie zjednoczonego w socjalizmie świata. Nikt nie spodziewał się, że zostanę astronautą. Czeskim astronautą.

W Nowy Rok 1943 pan G.H. Bondy, prezes zakładów MEAS, czytał sobie gazetę, jak zwykle trochę niegrzecznie przeskoczył wiadomości wojenne, uchylił się od czytania o przesileniu gabinetowym i na pełnych żaglach (tak, na pełnych żaglach, bo „Lidové Noviny”* już dawno powiększyły swój format pięciokrotnie i płachty ich nadawałyby się nawet do żeglugi morskiej) wpłynął na obszary gospodarki narodowej. Krążył przez chwilę tam i sam, po czym zwinął żagle i pozwolił kołysać się marzeniom.

***

Na świecie nastąpiła nieograniczona obfitość wszystkiego, czego ludziom potrzeba. Ale ludziom potrzeba wszystkiego, tylko nie nieograniczonej obfitości.

***

Najbezsensowniejszymi rzeczami w dziejach świata były konsekwentnie realizowane plany.

***

Nie wiedział, że prawa rynku są potężniejsze od praw boskich.

***

Rewolucję możesz sobie robić gdzie chcesz, tylko nie w urzędach. Nawet gdyby miał być koniec świata, trzeba najpierw zniszczyć wszechświat, a dopiero potem urzędy.

***

Ilustracje w książce: Josef Čapek

***

Karel Čapek (1890–1938) czeski pisarz, prozaik i dramaturg. Jeden z pionierów fantastyki naukowej, który po raz pierwszy użył słowa „robot” (wymyślonego przez jego brata Josefa) i spopularyzował je.

Josef Čapek (ur. 23 marca 1887 w Hronovie, zm. w kwietniu 1945 w obozie koncentracyjnym Bergen-Belsen) − czeski malarz, pisarz i poeta. Brat pisarza Karla Čapka.

Jest znany głównie dzięki długoletniej współpracy ze swoim bratem, jednak najważniejszym polem jego artystycznych zainteresowań było malarstwo. Podczas pobytu w Paryżu zetknął się z ówczesną awangardą i zafascynował kubizmem. Jego rysunki ukazywały się w różnych czasopismach, m.in. w Lidovych novinach. Wspólnie napisali szereg sztuk teatralnych i opowiadań, publikował również na własny rachunek. Według Karla to właśnie Josef wymyślił słowo robot (po raz pierwszy użyte w dramacie R.U.R. Karla), rozpowszechnione w wielu językach jako określenie mechanicznego urządzenia wykonującego automatycznie pewne zadania człowieka.

W erze „fake newsów” i „postprawdy” dzieło Waltera Lippmanna to lektura obowiązkowa dla wszystkich, którzy troszczą się o stan demokracji

Opinia publiczna to pierwszy polski przekład przełomowej książki Waltera Lippmanna (1889-1974), jednego z najbardziej wpływowych dziennikarzy i myślicieli amerykańskich XX wieku. Opublikowane po raz pierwszy w 1922 roku dzieło wywołało rewolucję w obszarze nauk politycznych i medioznawstwa. Autor dokonał druzgocącej krytyki „pierwotnego mitu demokracji”, w myśl którego „wiedza potrzebna do zarządzania ludzkimi sprawami spontanicznie dobywa się z ludzkiego serca”, wprowadził do obiegu naukowego pojęcie „stereotypu” w jego współczesnym, psychologicznym rozumieniu, podjął wreszcie przenikliwe rozważania na temat wpływu świata kreowanego przez media na mechanizmy podejmowania decyzji w demokracji liberalnej. Książka zawiera wprowadzenie autorstwa dra Pawła Armady zatytułowane Świat Waltera Lippmanna, czyli jaskinia naszej wolności.

W ciągu życia pokolenia będącego teraz u władzy perswazja stała się samoświadomą sztuką i zwykłym narzędziem demokratycznych rządów. Nikt z nas nie zbliża się do rozumienia następstw tego zjawiska, ale nie jest nazbyt śmiałym proroctwem mówić, że wiedza o tym, jak wytwarzać przyzwolenie, zmieni wszystkie polityczne rachuby i przekształci każdą polityczną przesłankę. Pod naporem propagandy, niekoniecznie wyłącznie w złowieszczym znaczeniu tego słowa, dawne stałe naszego myślenia przeobraziły się w zmienne. Nie sposób już dłużej, dla przykładu, wierzyć w pierwotny dogmat demokracji, że wiedza potrzebna do zarządzania ludzkimi sprawami spontanicznie dobywa się z ludzkiego serca. Walter Lippmann

Walter Lippmann (1889-1974) - jeden z najbardziej wpływowych amerykańskich dziennikarzy, publicystów i myślicieli politycznych XX wieku. Absolwent Uniwersytetu Harvarda, współzałożyciel magazynu „The New Republic”, od czasów I wojny światowej zakulisowy doradca kilku amerykańskich prezydentów. Odznaczony Prezydenckim Medalem Wolności (1961), dwukrotny zdobywca Nagrody Pulitzera (1958, 1962). Autor między innymi: „A Preface to Politics” (1913), „Drift and Mastery” (1914), „The Political Scene” (1919), „Liberty and the News” (1920), „Opinii publicznej” („Public Opinion”, 1922), „The Phantom Public” (1925), „A Preface to Morals” (1929), „The Good Society” (1937), „The Cold War” (1947).